birdcatcher - Meinbert Gozewijn van Soest

intro

vogelvanger affiche

Vogelvanger affiche

zaaltekst vogelvanger

Zaaltekst

Introductie
De Vogelvanger - Beeldessays over suïcide en preventie
Meinbert Gozewijn van Soest, Richard Sluijs, Jasper Bruijns

Een man zit op de rand van een torenflat. Hij ziet geen vergezichten, horizon, of perspectief, zelfs geen diepte. De angst voor het leven is sterker dan zijn hoogtevrees. In zijn hoofd zingen kwellende gedachten: “Ik ben niets waard, ik ben een mislukkeling, alleen de dood kan mij verlossen uit de nachtmerrie die ikzelf ben”. Maar ondanks de giftige aria springt hij niet. De man belichaamt Papageno, de vogelvanger uit Mozart’s opera Die Zauberflöte. Na een afwijzing in de liefde wil hij een eind aan zijn leven maken. Op het cruciale moment passeren er drie jongens, zij bieden hem andere alternatieven dan de dood. Hun bemoedigende woorden geven Papageno hoop. Hij kiest voor het leven.
Jaarlijks kruipen 95.000 Nederlanders in de huid van Papageno. Ook hun zelfmoord wordt op tijd voorkomen. Ze worden in leven gehouden door artsen en hulpverleners. Soms komt de brandweer eraan te pas met kraanwagen of vangnet. In de meeste gevallen is het vangnet niet van touw, maar een netwerk van hoopvolle communicatie die vastgelopen gedachtepatronen ontknoopt.
Communicatie redt levens. Zo proberen de vrijwilligers en psychologen van hulplijn 113Online suïcidale

zaaltekst vogelvanger 2

mensen al pratend op andere gedachten te brengen. Begrip en een luisterend oor helpt. Zelfs de media kunnen een verschil maken. Uit onderzoek blijkt dat berichtgeving over suïcide, waaruit een hoopvolle boodschap spreekt, een preventief effect kan hebben, het zogenoemde Papageno-effect. Zo bleef het verwachtte kopieergedrag na de zelfmoord van Kurt Cobain uit door niet de sensationele details te belichten, maar te wijzen op hulp. De telefonische hulplijnen stonden roodgloeiend.

Deze groepstentoonstelling over suïcide heeft bemoedigende communicatie als doel. Want er valt winst te behalen. Tachtig procent van de mensen die een suïcidepoging overleeft is blij dat de poging is mislukt. In tegenstelling tot de ongelukkigen die het niet haalden, werden zij wél uit de lucht geplukt. De rollen zijn omgedraaid. Niet zij, maar wij zijn de vogelvangers.

Met dank aan de kunstenaars, 113Online en het Amsterdams Fonds voor de Kunst

vogelvanger wand

vogelvangerwand
Uitvaartmuseum Tot Zover, Amsterdam. Zaal-overzicht van de foto-collectie "Life Extension Support", tijdens de expositie 'Vogelvanger'. 2015

vogelvanger tekst

Life Extension Support (werktitel), Meinbert Gozewijn van Soest, fotocollectie.

Deze historische persfoto’s laten mensen zien die gered worden van hun suïcide. De foto’s werden gepubliceerd in Amerikaanse kranten tussen 1930 en 1980. Of de publicaties destijds het preventieve Papageno-effect sorteerden is discutabel. Zelfmoord werd in de VS namelijk tot aan de jaren 80 gezien als misdaad en moreel veroordeeld. Maar met een humane blik spreken de beelden voor zich: mensen vangen elkaar op. De foto’s kunnen mensen op andere ideeën brengen, hoop geven. En met die intentie begon kunstenaar Meinbert Gozewijn van Soest deze verzameling. Hij raakte gebiologeerd door de beelden van mensen die op het snijvlak van leven en dood verkeren. Ze herinnerden hem aan zijn pubertijd, die zwart gekleurd werd door suïcidale gedachten. Niet de aanleiding van de zelfmoordpoging, maar vooral de vraag hoe het de hoofdpersonen daarna is vergaan, hield Van Soest bezig. Zijn ze opgelucht dat het niet gelukt is? Of hebben ze het opnieuw geprobeerd? Hebben ze een toekomst gekregen met kinderen en een partner? Hebben ze nu vrede met hun leven? En, zijn ze hun redders dankbaar? Van Soest is in die zin een redder te noemen. De fotoverzameling, onderdeel van zijn Gesamtkunstwerk; Het Relikwieën Museum, wordt in verschillende vormen ingezet ten behoeve van suïcidepreventie. Zo werkt hij momenteel aan een publicatie om de boodschap wereldwijd te kunnen verspreiden.

pers bij vogelvanger

pers bij de Vogelvanger

volkskrant vogelvanger

De Volkskrant, 12 augustus 2015, 02:00

De Vogelvanger is meer dan een goededoelenspot
Indringende expositie over zelfmoord in Nederlands Uitvaartmuseum

RECENSIE

Kleine, indringende tentoonstelling over zelfmoord, al gaat het veel meer om de preventie ervan.

De kwaliteit van de kunstwerken maakt dat de expositie meer is dan een goededoelenspot.

Door: Sacha Bronwasser

'Hij had alles: een warm nest, een knappe madam, schoon werk, internationale contacten, intelligentie, creativiteit.' En toch stapte Paul uit het leven. 'Iemand heeft het hem zien doen. Hij had zijn jas uitgetrokken.' Zijn moeder vertelde erover tegen schrijver David Van Reybrouck. Ze was nog heel lang kwaad op haar zoon.

'SUÏCIDE EN PREVENTIE'

The Complete Lexicon of Crisis Related Suicides 2008 2013, van grafisch ontwerper Richard Sluijs. ©
Haar korte verslag uit 2014, samen met een tiental andere getuigenissen van nabestaanden van mensen die zelfmoord pleegden, komt aan als een koude lap in de nek. In museum Tot Zover (Nederlands enige museum dat is gevestigd op een begraafplaats: De Nieuwe Ooster in Amsterdam) maakt het deel uit van de compacte presentatie De Vogelvanger. Van

volkskrant vogelvanger 2

Reybrouck interviewde nabestaanden in West-Vlaanderen, een gebied waar het hoge aantal zelfmoorden onder jonge mensen ook wel 'de Stille Oorlog' wordt genoemd. Vorig jaar, tijdens de herdenking van WOI, verschenen er anonieme witte zerkjes (van Operatie Freestone) voor deze mensen in een weiland van een boer in Westhoek. De tentoonstelling gaat over 'suïcide en preventie'. Dat laatste maakt het een ingewikkeld project. De Vogelvanger is een tentoonstelling, maar ook een soort Rijksoverheidsvoorlichting in fysieke vorm. Het goede werk van 113Online, een hulplijn voor mensen die met zelfmoordgedachten kampen, wordt naar voren gebracht. Met succes: minister Schipper van Volksgezondheid zegde op de opening 3,2 miljoen euro toe voor onderzoek naar zelfdoding - een opsteker voor conservator Babs Bakels, die zich er hard voor maakte. De kwaliteit van de vier kunstwerken in de tentoonstelling (die 'beeldessays' worden genoemd) maakt dat de expositie meer wordt dan een goededoelenspot.

COMPLEX

Vorig jaar won de jonge kunstenaar Jasper Bruijns met zijn afstudeerfilm Welterusten de TENT Academy Award; deze is ook te zien. Kalme beelden achter glas van nachtelijk Rotterdam worden in perspectief gezet door de stem van telefonisch hulpverlener Gerard, die wanhopigen te woord staat. Het is zo ernstig en precair, elk woord weegt . 'U heeft echt verdriet hè, ik hoor

volkskrant vogelvanger 3

het... Wat gaat u straks doen?' De verzameling nieuwsfoto's van 1930 - 1980 van Meinbert Gozewijn van Soest laat mensen zien die van dakranden, uit raamkozijnen, van bruggen en uit het water worden gered door omstanders en hulpverleners. Hun zelfmoord wordt voorkomen; het zijn indringende foto's, juist door de klinische registratie. Een man die in een vangnet springt, wordt met een dikke pijl duidelijk aangemerkt. Het meest complexe werk is ook het meest afstandelijke. Twee wanden hangen vol met pagina's uit het boek The Complete Lexicon of Crisis Related Suicides 2008-2013, van grafisch ontwerper Richard Sluijs; een opsomming van doden die direct te herleiden zijn tot de financiële crisis van de afgelopen jaren. Gortdroog vallen de doden - pagina na pagina, van metselaars tot bankmedewerkers. Het boek schetst als enige project heel duidelijk dat suïcide niet alleen een persoonlijk probleem is, maar vaak oorzaken kent waar geen hulplijn tegen is opgewassen.

De Vogelvanger. Nederlands Uitvaartmuseum Tot Zover, gevestigd op begraafplaats en crematorium De Nieuwe Ooster in Amsterdam. T/m 04/10/2015.